آیت الله محمدباقر صدر و انقلاب اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

انقلاب اسلامی ایران تحول اساسی در حرکت‌های اسلامی ضد نظام‌های دیکتاتوری ایجاد کرد. کشور عراق به سبب همسایگی و حضور فعال و قدرتمند شیعیان به‌سرعت تحت تأثیر انقلاب اسلامی قرار گرفت که در این میان نقش‌آفرینی خاندان‌های برجستة شیعی همچون صدر و حکیم قابل‌توجه است. بر این اساس در این پژوهش به دنبال واکاوی ارتباط آیت‌الله محمدباقر صدر با امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران هستیم که در پی آن، این مناسبات چه تأثیری در فعالیت حزب­الدعوه­الاسلامیه و فضای سیاسی ـ اجتماعی عراق داشت. یافته‌های پژوهش که مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی است، نشان می‌دهد که آیت‌الله صدر از زمان تبعید امام خمینی به عراق ارتباط خود را با ایشان برقرار ساخت و مکاتبات سیاسی میان آنها حاکی از مناسبات مستحکم دارد. در ادامه نیز الهام‌گیری آیت‌الله صدر از انقلاب اسلامی ایران و تلاش برای مبارزه با نظام بعث عراق هرچند درنهایت به درگیری جدی با حاکمیت و شهادت ایشان منجر شد؛ لیکن عدم مشروعیت حکومت صدام را نمایان ساخت و موجبات رویش حرکت‌های شیعی معارض با حکومت وقت را فراهم ساخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ayatollah Mohammad Baqer Sadr and the Islamic Revolution of Iran

نویسنده [English]

  • maryam zareei
PhD student of Iranian Islamic History, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Iran's Islamic Revolution created a fundamental change in Islamic movements, against dictatorial regimes. The country of Iraq was quickly affected by the Islamic Revolution due to its neighborhood and the active and powerful presence of Shiites, among which the role of prominent Shiite families such as Sadr and Hakim is noteworthy. Based on this, in this research, we seek to analyze the relationship between Ayatollah Mohammad Baqer Sadr and Imam Khomeini and the Islamic Revolution of Iran, after which, what effect did these relationships have on the activities of Hizb al-Dawah al-Islamiya and the political-social atmosphere of Iraq. The findings of the research, which is based on library studies and with a descriptive-analytical approach, show that Ayatollah Sadr established his relationship with Imam Khomeini since his exile to Iraq, and the political correspondence between them indicates strong relations. In the following, Ayatollah Sadr's inspiration from the Islamic Revolution of Iran and his efforts to fight against the Baath regime in Iraq eventually led to a serious conflict with his sovereignty and martyrdom. But it exposed the illegitimacy of Saddam's government and caused the rise of Shiite movements against the government of that time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mohammad Bagher Sadr
  • Islamic Revolution
  • Imam Khomeini
  • Iraq
  • Iran
الف) اسناد
مرکز اسناد انقلاب اسلامی (مراسان)، ش.بازیابی: 01569026؛ 00958023؛
مرکز اسناد انقلاب اسلامی (مراسان)، ش.پرونده: 14359، 10791، 14360، 156.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی (معاونت اطلاع‌رسانی واحد آرشیو)، (اسناد کنگره بین‌المللی آیت­الله عظما شهید صدر)، تهران، 1/11/1379.
روابط ایران و عراق به روایت اسناد ساواک، ج 1، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1380.
یاران امام به روایت اسناد ساواک (امام موسی صدر)، ج 2، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1379.
ب) کتاب
ابوالحسن شیرازی، حبیب­الله و کامران طارمی، نقش گروه­های معارض در روابط ایران و عراق، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384.
ابوزید العاملی، محمد عبدالله، محمدباقر الصدر (السیره و المسیره فی حقائق و وثائق)، بیروت: مؤسسه العارف المطبوعات، 1429 ق/ 2008 م، الطـ الثالثه.
ادیب، عادل، موسوی، حسین، حزب الدعوه اسلامی عراق (پیشینیه تاریخی و اندیشه سیاسی)، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، 1383.
پارسادوست، منوچهر، نقش عراق در شروع جنگ، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1369.
تاریخ سیاسی عراق (شورای نویسندگان)، بی­جا: انتشارات نهضت جهان اسلام، بی­تا.
تراب زمزمی، عبدالمجید، جنگ ایران و عراق، ترجمه­ مژگان نژند، بی­جا: نشر سفیر، 1368.
جعفریان، رسول، تشیع در عراق، مرجعیت و ایران، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1386.
خاتم یزدی، عباس، خاطرات آیت­الله عباس خاتم یزدی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381.
الخرسان، صلاح الدین، حزب الدعوه الاسلامیه (حقائق و وثائق فصول من تجربه الحرکه الاسلامیه فی العراق)، دمشق: المؤسسه العربیه الدراسات البحوث الاستراتجیه، 1419 ق
خمینی، روح‌الله، صحیفه امام (مجموعه آثار امام خمینی)، مجلدات 7-12-14، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1378.
دکمجیان، هرایر، جنبش­های اسلامی معاصر در جهان عرب، ترجمه­ حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان، 1377
شاناهان، راجر، «توسعه سیاسی شیعه در عراق: حزب اسلامی الدعوه»، ترجمه­ی سید ناصر میری، سامان سیاسی در عراق جدید، به کوشش امیرمحمد حاجی‌یوسفی و احمد سلطانی‌نژاد، تهران: وزارت امور خارجه، 1386.
فلاحی، اکبر، سال­های تبعید امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1385.
قادری، حاتم، پراکسیس (تعاطی اندیشه سیاسی و فعل سیاسی در خاورمیانه)، تهران، مرکز پژوهش­ علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، 1386.
قلی‌زاده، مصطفی، شهید صدر بر بلندای اندیشه و جهاد، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1373.
کدیور، جمیله، رویارویی انقلاب اسلامی ایران و آمریکا، تهران: اطلاعات، 1372.
کریمی زنجانی، محمد، «صدر»، دایره‌المعارف تشیع، زیر نظر کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، احمد صدر حاج‌سیدجوادی، ج 10، تهران: انتشارات شهید سعید محبی، 1384.
محمدی، منوچهر، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1378.
میلر، جودیت، میل روا، لوری، از تکریت تا کویت، ترجمه­ حسن تقی‌زاده میلانی، تهران: کویر، 1370.
ناظمیان، رضا، تاریخ معاصر عراق، تهران: مؤسسه فرهنگی کتاب و عترت، 1379.
ویلی، جویس. ان، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه­ مهوش غلامی، تهران: اطلاعات، 1373.
یوسفی اشکوری، حسین، «حزب الدعوه الاسلامیه»، دایره‌المعارف تشیع، زیر نظر کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، احمد صدر حاج‌سیدجوادی، ج 6، تهران: انتشارات شهید سعید محبی، 1384.
ج) مجلات
ایزدپناه، عبدالرضا، «تندیس مرزبانی»، مجله حوزه، س 14، ش 79-80، 1376.
غلامی قمی، مصطفی، «نقش شیعیان و رهبران مذهبی در تحولات سیاسی ـ اجتماعی سده اخیر»، فصلنامه شیعه‌شناسی، س 5، ش 17، 1386.
مزینانی، محمد صادق، «شهید صدر، منادی وحدت»، مجله حوزه، س 14، ش 79-80، 1376.
«مصاحبه با سید محمدحسین فضل‌الله»، مصاحبه‌کننده: محمدجواد اعظمی، نشریه اطلاع‌رسانی و کتابداری (آئینه پژوهش)، ش 7، 1377.
«مصاحبه با کاظم حائری»، مجله حوزه، س 14، ش 79-80، 1376.
د) روزنامه
روزنامه اطلاعات، شنبه 6 اردیبهشت 1359، ش 16126، ص 7.
روزنامه اطلاعات، دوشنبه 29 اردیبهشت 1359، ش 16145، ص 2.
روزنامه اطلاعات، دوشنبه 7 خرداد 1358، ش 15865، ص 2.
روزنامه اطلاعات، یکشنبه 13 خرداد 1358، ش  15870، ص 3.
روزنامه اطلاعات، چهارشنبه 23 خرداد 1358، ش  15878، ص 1.
روزنامه اطلاعات، شنبه 2 تیر 1358، ش  15886، ص 2.
روزنامه جمهوری اسلامی، شنبه 19 فروردین 1368، سال دهم، ش 2858، ص 7.
روزنامه کیهان، سه‌شنبه 8 خرداد 1358، ش  10719، ص 1.
روزنامه کیهان، سه‌شنبه 22 خرداد 1358، ش 10730، ص 2.
روزنامه کیهان، چهارشنبه 23 خرداد 1358، ش  10731، ص 3.
روزنامه کیهان، پنج‌شنبه 24 خرداد 1358، ش  10732، ص 8.
روزنامه کیهان، سه‌شنبه 29 خرداد 1358، ش 15883، ص 4.
روزنامه کیهان، پنج‌شنبه 31 خرداد 1358، ش  10738، 2.