بررسی و نقد انقلابی‌گری در اندیشه و رفتار مهندس مهدی بازرگان

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ اسلام، مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

چکیده

مسئله انقلابی‌گری از مسائل پرمناقشه در تاریخ انقلاب اسلامی ایران است که برخی از روشنفکران مانند مهندس مهدی بازرگان با دید انتقادی به آن نگریسته‌اند. این پژوهش که به شیوه تحلیلی و توصیفی نگاشته شده درصدد پاسخ به این پرسش است که نگاه مهندس بازرگان به مقوله انقلاب و مسئله انقلابی‌گری چگونه بوده و چه نقدهایی بر آن وارد است؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که نگاه بازرگان به مبارزات، نگاهی انقلابی نبود. او انقلاب اسلامی را نهایتاً یک اصلاح و رفرم می‌پنداشت که دایره آن تنها شامل ایران است و نه فراتر. وی در تبیین مفهوم انقلاب اسلامی، دو رویکرد ایجابی و سلبی اتخاذ می‌کند و این تناقض در سرتاسر دیدگاه‌های وی به چشم می‌خورد. رویة انقلابی‌گری بازرگان نیز بسیار متفاوت با دیگران بود به گونه‌ای که قائل به سلطنت شاه بود و نه حکومت او. در نقد دیدگاه‌ها و رفتار او نیز علاوه بر وجود تناقضات گفتاری و رفتاری، می‌توان به مواردی نظیر: عدم درک درست بازرگان از شرایط انقلابی، خصوصیات رفتاری او و غیره اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Review and criticism of revolutionism in the thought and behavior of engineer Mehdi Bazargan

نویسنده [English]

  • aliakbar alemiyan
Assistant Professor of Islamic History Department, Higher Education Complex of Islamic History, Tradition and Civilization, Al-Mustafa Al-Alamiya Community, Qom, Iran
چکیده [English]

The issue of revolutionism is one of the most controversial issues in the history of Iran's Islamic Revolution, which some intellectuals such as Mehdi Bazargan have looked at with a critical appreciation. This research, which is written in an analytical and descriptive way, tries to answer the question, what was the view of Engineer Bazargan on the category of revolution and the issue of revolutionism, and what criticisms are there on it? The findings of the research show that the merchant's view of the struggles was not a revolutionary view. He considered the Islamic revolution to be a reform whose scope only includes Iran and not beyond. In explaining the concept of Islamic revolution, he takes two positive and negative approaches, and this contradiction is visible throughout his views. The merchant's revolutionary behavior was also very different from others, as he believed in the king's monarchy and not his rule. In the criticism of his views and behavior, in addition to the contradictions in speech and behavior, it is possible to point out such things as: the merchant's lack of correct understanding of the revolutionary conditions, his behavioral characteristics, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Engineer Mehdi Bazargan
  • revolution
  • revolutionism
  • reform
الف) اسناد
آیت‌الله سید محمود طالقانی به روایت اسناد ساواک، ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1382.
انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، کتاب 23، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1379.
جبهه ملی به روایت اسناد ساواک، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1379.
ب) کتاب
قرآن کریم
استمپل، جان، دی، درون انقلاب ایران، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران: موسسه رسا، 1377.
بازرگان، مهدی، مجموعه آثار 6، تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، بی‌تا (الف).
بازرگان، مهدی، مجموعه آثار 8، تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، بی‌تا (ب).
بازرگان، مهدی،  مجموعه آثار 22، تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، بی‌تا (ج).
بازرگان، مهدی،  مجموعه آثار 23، تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، 1391 (الف).
بازرگان، مهدی، مجموعه آثار 24، تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، 1391 (ب).
بازرگان، مهدی، مجموعه آثار 25، تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، 1389.
بازرگان، مهدی،  مجموعه آثار 30، تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، 1395.
بازرگان، مهدی،  مجموعه آثار 31، تهران: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، 1397.
بشیریه، حسین، انقلاب و بسیج سیاسی، تهران: پگاه، 1374.
جانسون، چالمرز، تحول انقلابی، ترجمه حمید الیاسی، تهران: امیرکبیر، 1363.
جمعی از نویسندگان؛ انقلاب اسلامی، قم: معارف، 1379، چ 8.
خمینی، سید روح­الله، صحیفه امام، ج 5 و 15، تهران: موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی، 1378.
خواجه سروی، غلامرضا، خاطرات آیت الله مهدوی کنی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1385.
سحابی، عزت­الله، ناگفته‌های انقلاب و مباحث بنیادی ملی، تهران: گام نو، 1384، چ 3.
صفاریان، غلامعلی؛ و معتمد دزفولی، فرامرز؛ سقوط دولت بازرگان، تهران: قصیده‌سرا، 1382.
فوران، جان، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی)، ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1377.
گروه پژوهش‌های تاریخی انتشارات قلم، بازرگان در اندیشه فرهیختگان، تهران: انتشارات قلم، 1393.
لامعی، شعبانعلی، حکایت‌هایی از زندگی مهندس بازرگان، تهران: انتشارات قلم، 1376.
مدنی، جلال­الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 2، تهران: انتشارات اسلامی، 1369، چ 3.
مردی‌ها، مرتضی، مبانی نقد فکر سیاسی، تهران: نشر نی، 1385.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار 24، تهران: صدرا، 1390، چ 5.
نجاتی، غلامرضا، خاطرات بازرگان: شصت سال خدمت و مقاومت (مصاحبه بامهدی بازرگان)، ج1، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1377.
هاشمی رفسنجانی، علی­اکبر، عبور از بحران (کارنامه و خاطرات سال 1360)، تهران: دفتر نشر فرهنگ انقلاب، ‎1378.
یوسفی اشکوری، حسن، در تکاپوی آزادی، ج 1، تهران: انتشارات قلم، 1376.
ج) مقاله
عالمیان، علی اکبر، «انقلابی گری از نگاه قرآن»، فصلنامه فرهنگ پویا، ش 33، پاییز 1395، صص 11-4.
د) روزنامه
روزنامه اطلاعات، 12 آذر ماه 1358، ش 16016.