شورش‌های دهقانی منطقه شبانکاره و زیراه در دوره پهلوی؛ زمینه‌ساز پیروزی انقلاب اسلامی در استان بوشهر (براساس اسناد نویافته)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

2 دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

چکیده

بخشی از تاریخ مناطق شبانکاره و زیراه از توابع شهرستان دشتستان در استان بوشهر متأثر از شورش‌های دهقانی است. در این مناطق، مناسبات و روابط دهقانان با زمین‌داران بزرگ تا اواخر دوره پهلوی تغییر چندانی نیافت و منابع ثروت و قدرت در اختیار زمین‌داران و مالکان بزرگ بود. تداوم این روند، به تضاد منافعِ دهقانان با مالکان و زمین‌داران و در نهایت به شورش‌های دهقانی منجر گردید. سؤال پژوهش حاضر آن است که علل و زمینه‌های این شورش‌ها و نتایج آن چه بوده است؟ ساختار زمین‌داری در این مناطق، پرداخت بهره‌های گزاف مالکانه از سوی دهقانان و تضعیف نفوذ مقامات اجرایی از اواخر دوره قاجار -که مالکان اصلی بودند- از زمینه‌های شورش‌ها در مرحله اول است. در مراحل بعد نیز از هم‌پاشیدگی کشور با آغاز جنگ جهانی دوم، افزایش قدرت و ثروت خوانین و همچنین روی‌کارآمدن کابینه دکتر مصدق در بروز این شورش­ها مؤثر بوده است. یافته‌ها نشان می‌دهد شورش‌ها باعث تضعیف قدرت زمین‌داران بزرگ شد و زمینه‌ساز خیزش­ها و اعتراض­های گستردة بعدی و ازجمله انقلاب اسلامی در این مناطق گردید. هرچند این شورش­ها به سبب فقدان سازمان‌دهی منظم و همراهی‌نکردن ساختار و گروه‌های سیاسی با این قیام­ها و سرکوب آن توسط عوامل حکومت پهلوی به شکست منجر شد؛ اما زمینه­ های مخالفت با حکومت پهلوی و گرایش مردم این ناحیه به مبارزات ضدپهلوی و پیوستن به جریان انقلاب اسلامی را فراهم ساخت. این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی با بهره‌گیری از اسناد نویافته به بررسی موضوع پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Peasant revolts in Shabankare and Zirah region during the Pahlavi period; The foundation for the victory of the Islamic revolution in Bushehr province (according to new documents)

نویسندگان [English]

  • hamid asadpour 1
  • hosein eskandari 2
1 Assistant Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Persian Gulf University, Bushehr, Iran
2 PhD in History of Iran after Islam, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Persian Gulf University, Bushehr, Iran
چکیده [English]

Part of the history of Shabankareh and Zirah regions of Dashtestan city in Bushehr province is affected by peasant revolts. In these parts, the relationship between the peasants and the big landowners did not change much until the end of the Pahlavi period, and the sources of wealth and power were at the disposal of the big landowners. The continuation of this trend led to the conflict between the interests of peasants and landowners and finally to peasant rebellions. The question of the current research is what were the causes and contexts of these riots and their results? The structure of land ownership in these areas, the payment of exorbitant ownership interests by the peasants and the weakening of the influence of the authorities since the end of the Qajar period - who were the main owners - are among the reasons for the rebellions in the first stage. In the later stages, the disintegration of the country with the beginning of the Second World War, the increase in the power and wealth of Khawanin, as well as the effectiveness of Dr. Mossadegh's cabinet have been effective in the occurrence of these rebellions. The findings show that the riots weakened the power of the big landowners and laid the groundwork for subsequent widespread uprisings and protests, including the Islamic Revolution in these areas. However, these rebellions led to failure due to the lack of regular organization and the failure of the structure and political groups to accompany these uprisings and its suppression by the agents of the Pahlavi government. But it provided the grounds for opposition to the Pahlavi government and the tendency of the people of this region to fight against Pahlavi and join the Islamic revolution. This research has investigated the issue with a descriptive-analytical approach using new documents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revolt
  • peasants
  • Shabankare
  • Zirah
  • Bushehr
  • Pahlavi
الف) اسناد
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام): 1329،3440
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، (ساکما): 9792/293؛ 9795/293؛ 10924/293؛ 10925/293؛ 10927/293؛ 10928/293؛ 9045/3500؛ 9048/3500.
ب) کتاب
آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری و محسن مدیرشانه‌چی، تهران: مرکز، ۱۳۷۹.
اسدپور، حمید، تاریخ شبانکاره، بوشهر: انتشارات دانشگاه خلیج فارس، ۱۳۹۲.
اسکندری، ایرج، خاطرات ایرج اسکندری، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ۱۳۷۲.
اشرف، احمد، موانع رشد سرمایه‌داری در ایران دوره قاجار، تهران: زمینه، ۱۳۵۹.
اعتماد السلطنه، محمدحسن خان، چهل سال تاریخ ایران، تصحیح ایرج افشار، تهران: اساطیر، ۱۳۷۴.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان، الماثر و الاثار، تصحیح ایرج افشار، تهران: اساطیر، ۱۳۵۶.
ایزدپناه، حمید، تاریخ و جغرافیای لرستان، ج 1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۵۶.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن، فارسنامه ناصری، ج 2، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۲.
دوسفرنامه جنوب، تصحیح سید علی آل داوود، تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۸.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۳.
رواسانی، شاپور، دولت و حکومت در ایران در دوره تسلط استعمار سرمایه‌داری، تهران: امیرکبیر، ۱۳۹۰.
سعادت، محمدحسین، تاریخ بوشهر، تصحیح عبدالرسول خیراندیش، تهران: کازرونیه، ۱۳۹۰.
سیف، احمد، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: چشمه، ۱۳۷۳.
شبانکاره‌ای، علی بن محمد، مجمع‌الانساب، تصحیح میر هاشم محدث، تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۱.
ظهیرالدوله، میرزا علی‌خان، خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ۱۳۵۱.
عیسوی، چارلز، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند. تهران: گستره، ۱۳۶۲.
کازرونی، ماشاالله، خاطرات ماشاالله کازرونی، تدوین سید قاسم یاحسینی، تهران: سوره مهر، ۱۳۸۸.
کازرونی، ماشاالله، دشتستان در نهضت ملی و انقلاب اسلامی، به اهتمام سید قاسم یاحسینی، قم: موعود اسلام، ۱۳۸۸.
کتبی، محمود، تاریخ آل مظفر، تحیح عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۴.
کرم پور، محمد، زیراه، بوشهر: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۳.
کرمانی، مجد‌الاسلام، تاریخ انحطاط مجلس، به تصحیح محمود خلیل پور، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان، ۱۳۵۶.
کرمانی، ناظم الاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان، تصحیح سعیدی سیرجانی، تهران: میراثیان، ۱۳۸۶.
لمبتون، ا.ک، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهری امیری، تهران: چاپ زیبا، ۱۳۴۵.
محیط طباطبایی، محمد، مجموعه آثار میرزا ملکم خان، تهران: نشر عالم، ۱۳۴۷.
مشروطیت جنوب ایران به روایت بالیوز بریتانیا، ترجمه حسن زنگنه، تهران: مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۶.
مظفری‌زاده، علیرضا، نسیمی از دفتر ایام، تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۹۰.
مظفری‌زاده، علیرضا، آغاز بیداری، بوشهر: حوزه هنری بوشهر، ۱۴۰۰.
نصیری طیبی، منصور، نهضت جنوب فارس، قشقایی و غائله آذربایجان، تهران: تیراژه، ۱۳۸۱.
نوری‌زاده بوشهری، اسماعیل، اسرار نهضت جنوب، تهران: بانی، ۱۳۲۷.
یاحسینی، سیدقاسم، همگام با آزادی، خاطرات دکتر سید محمد مهدی جعفری، تهران: نشر صحیفه خرد، ۱۳۸۹.
ج) مقاله
ورهرام، مجید، «چند تلگراف از صدیق‌الممالک حاکم دشتستان فارس»، مجله بررسی‌های تاریخی، ش۲، خرداد و تیرماه ۱۳۵۱.
د) روزنامه
کوشش، س 19، ش 266،9/9/1320.
کوشش، س 20، ش 11،29/10/.1320
کوشش، س 20، ش 195،15/6/1321.
کوشش، س 20، ش 255،28/8/1321.
کوشش، س 26، ش 135،6/4/1327.
هـ) منابع لاتین
Lorimer, J.G, GAZETTEER. F the Persian Gulf, Oman and Central Arabic, India: Calcutta, 1908.